Foto:© Wout Vloeberghs

Silence Radio maakte met ‘Portici’ een opera met dove en horende acteurs. ‘We beperken de muziek tot een minimum’

Bron: de Standaard

Het theatergezelschap Silence Radio maakt met Portici een inclusieve opera voor doven én horenden. Daarvoor gebruikt het muzikale trillingen, gebaren en een speciale theatertechniek. ‘De muziek compenseren we met een visueel cadeau.’

Bij theaterwerkplaats Matterhorn, de thuisbasis van muziektheater Transparant in Borgerhout, zijn de repetities voor Portici volop aan de gang. Mezzosopraan Eurudike De Beul zet, uitgedost met een nepbaard en bikinitopje, een aria in. De van oorsprong Russische actrice Elena Evstratova ligt in haar schoot en legt haar handen achtereenvolgens op De Beuls buik, borst, keel en lippen. Zo voelt ze de trillingen van de muziek, want Evstratova is doof. ‘Hoe dichter Eurudike bij mij staat, hoe beter,’ vertelt de actrice in gebarentaal via haar tolk Michelle. ‘Natuurlijk hoor ik geen gezang, maar wel de vibratie van haar ademhaling, zeker als ze laag zingt.’

Revolutie ontketenen

Met Silence Radio heeft België – in navolging van onder meer Rusland, Finland en het Verenigd Koninkrijk – sinds enkele jaren ook een gezelschap dat dovende en horende artiesten verbindt. Het is het geesteskind van actrice Dahlia Pessemiers-Benamar (onlangs nog te zien in De twaalf). ‘Ik ben altijd al bezig geweest met anderstaligheid, maar vooral vanuit het perspectief van mensen van kleur’, vertelt de actrice met Marokkaanse roots die zelf hoort maar gebarentaal leerde. ‘Via een project kwam ik in contact met dove mensen. Zij hebben een heel eigen cultuur binnen ­onze cultuur, maar toch blijven ze onzichtbaar.’

Een revolutie in het theater ontketenen, dat is de missie van Silence Radio. Het is een van de redenen waarom Pessemiers-Benamar voor dit project uitkwam bij de opera De stomme van Portici (1828) – om evidente redenen herdoopt tot Portici – die aan de basis lag van de Belgische revolutie. Het is ook een van de zeldzame repertoirestukken met een doof hoofdpersonage. ­Evstratova speelt die rol, omringd door een bonte ploeg operazangers, dansers, een spoken-wordartiest, een dove en een Franstalige acteur. ‘Samen gaan we op zoek naar manieren om te communiceren voorbij de taalbarrières.’

Maar hoe doe je dat? ‘Het is best een uitdaging’, lacht tolk Michelle die elke aanwijzing van operaregisseur Tom Goossens vertaalt voor Evstratova. ‘Theater, dat betekent veel chaos en mensen die door elkaar lopen. Als tolk heb je altijd een heldere lijn nodig, dus het is soms zoeken naar mijn plaatsje.’ De dove acteur Serge Vlerick, die ooit in Alain Platels Wolf (2002) meedanste, gaf de groep een initiatie in gebarentaal. Maar tijdens de repetities bleek dat er voor veel typische theaterwoorden – zoals ‘cue’ of ‘acte’ – nog geen teken was. Daar kon ­Evstratova tips geven vanuit de Russische gebarentaal.

Smalltalk met gebaren

Voor mezzosopraan De Beul was het een zoektocht om echt contact te maken met haar dove collega’s. ‘In het dagelijkse leven ben ik niet goed in smalltalk, laat staan dat ik het nu met gebaren kan. Bovendien ontleen ik een groot stuk van mijn identiteit aan zingen. Maar uit die schroom is iets mooi gegroeid. We spreken de taal van het hart.’

Ook voor regisseur Goossens – die eerder deze maand bij Opera Ballet Vlaanderen in première ging met Die Fledermaus – was het een nieuwe manier van werken: door de tussenkomst van een tolk verliep het repetitieproces trager en door elkaar praten was uit den boze. Maar vooral artistiek duwde het project hem uit zijn comfortzone. ‘Normaal regisseer ik met de ogen dicht en vertrekt alles vanuit de muziek. Portici heeft mij gedwongen om veel beeldender te werken. De muziek beperken we tot een minimum omdat dove toeschouwers er anders niets aan hebben. En als er toch muziek komt, compenseren we dat met een visueel cadeau. Eigenlijk had ik deze voorstelling zelfs het liefst in stilte gemaakt.’

Silence Radio mikt niet alleen op een inclusieve cast, het stuk wil ook leesbaar zijn voor een horend én doof publiek. Er zijn boventitels, maar omdat niet alle slechthorende mensen even goed kunnen lezen, wordt er ook getolkt in gebarentaal en ­‘visual vernacular’ – waarbij dove acteurs

scènes met poëtische lichaamstaal en mime filmisch tot leven wekken, alsof je naar een kortfilm kijkt.

Op het podium staan ook grote luidsprekers en een speciaal instrument waarover een meterslange baslijn is gespannen. ‘The whale’ noemen de acteurs het. ‘Als je daar met een strijkstok over gaat, krijg je heel lage trillingen die de dove performers en toeschouwers kunnen voelen’, vertelt Pessemiers-Benamar. ‘Bij de eerste test kreeg Elena tranen in de ogen.’ Ze besluit: ‘De kunde van acteurs is te lang verknoopt geweest met het woord en gesproken taal. Het is tijd om dat open te breken.

MEER INFO? TICKETS?

HIER!

Artikel: Charlotte De Somviele

Maandag 13 november 2023 om 16:30